Sözleşmeye Aykırı Davranışlar ve Cezai Şart: Mağdur Taraf İçin Koruyucu Bir Mekanizma

Günümüz ticari ve hukuki ilişkilerinde, taraflar arasındaki anlaşmazlıkların önüne geçmek ve sözleşme ihlallerinin olası zararlarını minimize etmek adına cezai şart mekanizması oldukça kritik bir rol oynamaktadır.

Cezai Şartın Tanımı ve Hukuki Dayanağı

Cezai şart, sözleşmede taraflardan birinin yükümlülüğünü yerine getirmemesi durumunda, karşı tarafa ödemekle yükümlü olduğu maddi bir yaptırım olarak tanımlanabilir. Borçlar Kanunu'nda da (TBK m. 179 vd.) bu konuya ilişkin açık düzenlemeler bulunmaktadır[1].

Cezai Şartın Sözleşmeye Aykırı Davranışa Maruz Kalan Tarafa Katkısı

Mahkemelerde rakamsal olarak net bir şekilde belirtilmemiş tazminat taleplerinde, mağdur tarafın zararını ispat ve tespit etmesi oldukça zor ve uzun bir süreç gerektirir. Bu süreç, birçok bilirkişi raporu, keşif ve ek hukuki prosedürler gerektirdiğinden hem yargılama sürecinin maliyetini artırmakta hem de mağdur tarafın bu belirsizliği üstlenmesi nedeniyle ayrı bir mağduriyet yaratmaktadır. Cezai şartın net bir şekilde belirlenmesi, bu tür hukuki zorlukların önüne geçerek mağdur tarafın haklarını daha kolay bir şekilde elde etmesine yardımcı olur.

1. Tazminat Talebini Kolaylaştırma: Cezai şart, sözleşmenin ihlali halinde zararın hesaplanmasının daha kolay ve net olmasını sağlar. Bu sayede mağdur taraf uzun süreli hukuki süreçlere girmeden hakkını alabilir[2].
2. Caydırıcı Etki: Sözleşme ihlali halinde uygulanacak cezai şart, diğer tarafın sözleşme yükümlülüklerine daha sıkı bağlı kalmasını sağlar. Çünkü cezai şart, ihlal durumunda mali bir yaptırım ile karşılaşma riski doğurur[3].
3. Ticari ve Hukuki Belirsizlikleri Azaltma: Taraflar arasındaki olası uyuşmazlıkların önüne geçerek, taraflara daha güvenilir bir sözleşme ortamı sunar[4].
4. Mağdur Tarafın Korunması: Cezai şartlar, özellikle ekonomik olarak daha zayıf durumda olan tarafları koruyarak sözleşmenin eşit şekilde uygulanmasını teşvik eder[5].

Sonuç

Sözleşmelere konulan net ve ölçülebilir cezai şartlar, taraflar arasındaki güvenin korunmasını ve mağdur tarafın zararının kolayca tazmin edilmesini sağlar. Hukuki ve ticari dünyada giderek artan ihtilafların önüne geçmek için cezai şart mekanizmasının etkili şekilde kullanılması büyük önem taşımaktadır. Bunun için de tarafların sözleşmelerini yazılı yapması ve ceza şart hükümlerini net olarak belirlemesi gerekmektedir.

Dipnotlar:

[1] TBK m. 179 vd. – Borçlar Kanunu'na göre cezai şart düzenlemeleri.

[2] Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 2020/3123 E., 2021/5674 K. – Cezai şart uygulamasına ilişkin karar.

[3] Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 2019/2456 E., 2020/3165 K. – Caydırıcı cezai şart kararı.

[4] Erdem, H. (2018). Ticari Sözleşmelerde Cezai Şart Uygulamaları. Hukuk ve Ekonomi Dergisi, 34(2), 45-67.

[5] Gökçe, A. (2020). Özel Hukukta Sözleşme İhlalleri ve Cezai Şart. Adalet Yayınevi.